فروشگاه اینترنتی سُمِند | فروش سفال مند گناباد | Somend | عرضه و فروش ظروف سفالی شهرستان مند گناباد
مدیر سایت 
سفال و سفالگری از جمله هنرهای صنعتی و اصیل ایرانی است که در حفاری‌های باستان‌شناسی نیز آثار سفالی بسیاری به دست آمده است. سفال روستای مند با قدمتی دیرینه هنوز هم به همان سبک و سیاق قدیمی ساخته می‌شود.
قدمت مند
از وجه تسمیه و قدمت «مند» و همچنین تاریخ آغاز هنر سفال‌سازی در آن ده اطلاعی در دسترس نیست، طبق اظهار ریش سفیدان محل، مند سابقا بسیار بزرگ‌تر بوده و از بین رفته است و در حدود ۲۸۰ سال قبل آبادی فعلی به وجود آمده و از همان موقع هم سفال‌سازی وجود داشته است.
قرینه کوچکی که در مورد شهرستان گناباد یعنی «جُمویمنْدْ – جُویِ مِنْدْ » و شایعه‌ای است که درباره وجه تسمیه آن وجود دارد به این معنی که تصور می‌کنند «جویمند» نام خود را از «مجرای آب ده مند»، که از آن عبور می‌کرده، گرفته است. چنانچه این داستان را باور کنیم ده مند در اوایل قرن یازهم وجود داشته است، زیرا بر طبق اظهار اهل محل جوئی که آب را به مندمیرسانیده در جلو مسجد جامع جدید گناباد واقع بوده و در سنگ سردر آن مسجد اشعار و تاریخ روشنی ثبت شده است:
آنکه شد کاینات را مرشد « در زمان جلوس شاه صفی
مسجدی طرح کرد از سر جد شاه حسین منجم حضرت
کعبه خلق آمد این مسجد گفت معمار دهر تاریخش
بسعی خواجه محمد قاسم محولاتی اتمام یافت سنه ۱۰۴۰ هجری»
به هر حال ریش سفیدان محل اظهار می‌کنند مقارن تشکیل آبادی فعلی مند شخصی به نام ابوعلی کلاه لتَّه پاچوبه از هرات و به احتمال ضعیف از فردوس، وارد شده و کارگاه سفال‌سازی دایر کرده است و به تدریج سایر ساکنان مند این هنر را از او فرا گرفته و تاکنون ادامه داده‌اند.
بنا به گفته ریش سفیدان و صاحبان کارگاه‌ها در فرم و رنگ و مرغوبیت سفال‌ها تغییراتی حاصل شده، ولی در اساس و اصول کار تفاوت قابل توجهی روی نداده است. هر زمان که صاحبان کارگاه از لحاظ مالی تقویت شده‌اند، ظروف مرغوب‌تری ساخته‌اند.
از جمله در زمان آقای اسدالملک اردلان، حکمران وقت گناباد (حدود چهل سال قبل)، ظروف مرغوبی با شرکت و مساعدت ایشان ساخته شده و بعضی از نمونه‌های آن در موزه آستان قدس رضوی مشهد موجود و به ظروف اسدالملکی مشهور است. پس از اسدالملک مردم دنبال کارهای دیگر که با صرفه‌تر بود رفتند و سفال‌سازی نزول کرد و در واقع کسانی به سفال‌سازی ادامه دادند که کار دیگری از آنها ساخته نبود.
سفالگری در مند
سفالگری در گناباد حداقل پیشینه‌ای پنج هزار ساله دارد که با مراکز تمدنی هم عصر خود از شیوه‌ای یکسان پیروی می‌کرده، اما «سفال مند» با مصالح و تزیینات متفاوت به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری در «مند» رایج شده و از اوایل این قرن، نوعی سفال جدید با ویژگی‌های خاص در گناباد به وجود آمد که به سفال بدل چینی معروف است و با سفال‌های میبد یزد، اصطهبان فارس و شهرضای اصفهان شباهت تام داشته و اگرچه در طول زمان تا حدودی از محیط نیز تأثیر پذیرفته و عواملی مانند ذائقه مصرف‌کننده و اعمال سلیقه سازنده به آن رنگ و بوی خاص داده است، استفاده غالب از نقش مایه‌های سنتی و رنگ‌های گرم و شاد سفال «مند» را جذاب و قابل طرح در مجامع هنری نگاه داشته است. سفال مند از لحاظ نوع مواد تشکیل‌دهنده به دو گروه جسمی و چینی تقسیم می‌شود.
مواد اولیه سفال
سفالگری در مند گناباد به دو صورت سفال رسی و سفال بدل چینی انجام می‌شود که از لحاظ مواد تشکیل‌دهنده و تهیه و آماده‌سازی با هم تفاوت دارند.
سفال بدل چینی
بدل چینی نوعی سفال با گل سفید است که چینی‌سازها در گذشته برای ساخت ظروف بدل چینی از آن استفاده می‌کردند. مواد اولیه این نوع سفال‌ها سیلیس یا سنگ چخماق، بنتونیت یا گل سرشور و کالن است. سنگ چخماق و کالن از معادن اطراف گناباد به دست می‌آیند.
پس از تهیه سنگ چخماق، آن را با پتک می‌کوبند تا به اندازه‌های کوچک و به اصطالح کشمش‌نخودی تبدیل شود. سپس خورده سنگ‌ها را با آب در سوراخ وسط دستاس می‌ریزند و با دست می‌چرخانند تا پودر شود. در مرحله بعد، پودرها را در مخزنی جمع و با آب مخلوط می‌کنند و دوغاب حاصل را به حال خود می‌گذارند تا آب آن تبخیر شود. سپس گل سفت شده را چونه می‌کنند و بعد از خشک شدن آن را می‌کوبند و الک می‌کنند.
پودر به دست آمده را به اندازه ۲۰درصد با گل سرشور مخلوط می‌کنند. گل سرشور را برای چسبندگی بهتر گل استفاده می‌کنند. در بعضی موارد نیز برای لعاب‌پذیری مرغوب‌تر، چسبندگی بیشتر و جلوگیری از ترک خوردن گل، از ماسه یا ذرات کاه و علوفه به میزان ۵ تا ۱۰درصد استفاده می‌کنند.
در حال حاضر جمع‌آوری، کوبیدن و به عمل آوردن گل چینی با تحمل زحمت و صرف وقت و هزینه نسبتا زیاد توام است، به همین دلیل سفال‌گر ترجیح می‌دهد ظرف‌های کوچک و ظریف و تجملی را با آن گل بسازد.
سفال رسی
این نوع سفال قرمز است و قدمتی کمتر از سفال بدل چینی دارد. ماده اولیه این سفال خاک رس است که از رسوبات سیلاب‌ها و بندسارها یا به صورت معدنی تهیه می‌شود. خاک‌های جمع شده حاصل از باران در بندها و بندسارها به ترتیب از ریگ، ماسه، ماسه نرم، خاک رس درشت، خاک رس نرم و خاک رس نرم‌تر تشکیل شده است.
خاک‌های رس معدنی نیز از منطقه‌ای به نام کوثر به دست می‌آیند. این خاک‌ها در مقایسه با خاک بندها چسبندگی کمتری دارند. برای چسبندگی بیشتر ذرات خاک از موادی مانند شن، ماسه، کاه، شاموت (پودر سفال پخته شده) و… استفاده می‌شود.
گل رس به خوبی ورز داده می‌شود و پس از طی مراحلی برای ساخت و پرداخت انواع ظروف مورد استفاده قرار می‌گیرد. استحکام این نوع سفال زیاد است به همین برای ظرف‌های بزرگ و پر اصطکاک مثل قاب، قدح‌های بزرگ، خم و کشک‌ساب از سفال جسمی ساخته می‌شود.
کوره سفال‌پزی
سفال‌ها را پس از آماده‌سازی، در کوره‌های سنتی آجری می‌گذارند تا بپزند. کوره‌ها گازی هستند و آتشخانه‌ای در پایین دارند. در این کوره‌ها، جهت شعله آتش از کف به بالا است و دودکش‌هایی با نسبت‌های مساوی برای کشیدن و خارج کردن دود حاصل از سوخت در پایین کوره‌ها قرار گرفته است. اگر فاصله این دودکش‌ها تغییر کند، سفال‌های یک طرف کوره خوب نمی‌پزند. بلندی این کوره‌ها حدود ۱/۵ تا ۲ متر است و روی دیواره داخلی کوره ردیف‌هایی از گل برای قرار دادن ظروف تعبیه شده است.
ساخت ظروف
ظروف سفالی در مند به دو شکل چرخ‌ساز و دست‌ساز (سفال دستی) ساخته می‌شوند. سفال‌های دستی که سابقه‌ای طولانی دارند، به صورت قالب‌گیری از گلدان، قمقمه و… با نقوش برجسته روی بدنه، ظرف‌هایی به شکل پرنده و جانوران یا ظرف‌ها و حجم‌هایی به شکل مکعب و مکعب مستطیل ساخته می‌شوند. ظروف سفالی ساخته شده با چرخ بیشترین ساخته‌های سفالی را تشکیل می‌دهند. ساخت این ظروف آسان‌تر است و به دلیل کاربردی بودن بازار خوبی دارند.
پایان بخش اول
منبع: کجارو
